Nhiều cơ hội mới trong dự phòng và điều trị HIV/AIDS
Nhiều cơ hội mới trong dự phòng và điều trị HIV/AIDS
Thứ ba 30/07/2019 10:26
Sự ra đời của một số loại thuốc mới mở ra hướng điều trị mới và cơ hội mới trong điều trị cho người nhiễm HIV. Tại Hội nghị Khoa học quốc tế về HIV/AIDS lần thứ 10 (IAS 2019) vừa diễn ra ở thành phố Mexico, nhiều báo cáo khoa học cho kết quả nghiên cứu tích cực, mở ra những cơ hội mới trong dự phòng, điều trị HIV/AIDS.
Những kết quả nghiên cứu mới đây mở ra nhiều cơ hội mới trong dự phòng, điều trị HIV/AIDS - Ảnh minh họa
Điều trị kịp thời giúp cải thiện chất lượng sống cho người bệnh
Việc điều trị HIV/AIDS bằng thuốc kháng HIV (ARV) hiện nay đã mở ra cơ hội lớn cho người nhiễm HIV. Khi vào cơ thể, HIV phá hủy hệ miễn dịch của người nhiễm do vậy làm cho hệ miễn dịch dần bị suy giảm, nhờ ARV kiềm chế sự nhân lên của HIV mà hệ miễn được phục hồi trở lại, đồng thời làm giảm khả năng mắc các bệnh nhiễm trùng cơ hội cho người nhiễm HIV. Nhờ vậy, giúp người nhiễm HIV tiếp tục sống khỏe mạnh, lâu dài như mọi người.
Việc điều trị bằng ARV kịp thời còn giúp cải thiện chất lượng sống cho người bệnh. Khi người nhiễm HIV khỏe mạnh, họ có khả năng lao động và làm việc như người không nhiễm HIV và tự tin sống hòa nhập với cộng đồng. Điều trị ARV kịp thời sẽ giảm nguy cơ tiến triển AIDS (mắc các nhiễm trùng cơ hội) và tử vong ở người nhiễm HIV. Đặc biệt là giảm nguy cơ làm bệnh lao bùng phát. Điều trị bằng ARV làm ức chế sự nhân lên của HIV và kìm hãm lượng HIV trong máu ở mức thấp, do vậy làm giảm khả năng lây truyền HIV từ người nhiễm sang người chưa nhiễm qua quan hệ tình dục không an toàn.
Cơ chế hoạt động của thuốc kháng virus ARV hiện nay dựa trên sự kết hợp của 3 hoặc nhiều nhóm thuốc kháng virus khác nhau, có hiệu quả rộng trong việc làm suy giảm phổ virus HIV trong máu. Khi đó, nếu một loại thuốc không thể kiểm soát được virus thì các thuốc còn lại vẫn có hiệu quả. Liệu pháp này giữ tải lượng virus HIV trong máu thấp hơn ngưỡng 200 bản sao/ml máu (ngưỡng “không phát hiện được”). Tuy nhiên, HIV không thể được loại bỏ hoàn toàn bằng thuốc ARV, vì "virus vẫn tồn tại (mặc dù không nhân lên). Các nhà khoa học gọi dạng HIV thầm lặng này là "ổ chứa virus tiềm ẩn" bởi vì nó vẫn vô hình đối với hệ thống miễn dịch và không bị ARV tấn công. HIV vẫn tái hoạt động định kỳ và bắt đầu nhân lên khi có cơ hội. Do đó, liệu pháp dùng thuốc kháng virus hiện nay phải điều trị trong suốt cuộc đời bệnh nhân.
Gần đây, Trung tâm nghiên cứu AIDS của Viện Y tế quốc gia Ý (ISS) đã công bố kết quả một nghiên cứu được thực hiện tại 8 trung tâm nghiên cứu lâm sàng ở Ý. Tat là chữ viết tắt của Transactivator là một gen điều hòa có tác dụng thúc đẩy sự sinh sản của virus HIV. Đây là thành tố rất quan trọng, không có nó thì HIV hoàn toàn không nhân lên được. Thuốc Tat nhắm đến 1 loại protein có tên là HIV-1 Tat, được biết đến với vai trò quan trọng trong việc nhân lên của virus HIV. Loại thuốc mới tăng cường phản ứng của hệ thống miễn dịch với protein này, có tác dụng “khóa” chúng lại, khiến virus HIV không thể sao chép được.
Sau thử nghiệm đợt 1, 92 tình nguyện viên bước vào dùng thuốc đợt 2, kéo dài suốt 8 năm. Kết quả cho thấy, việc sử dụng thuốc ức chế Tat trên các bệnh nhân dùng thuốc kháng virus ARV đã làm giảm đáng kể lượng virus tiềm ẩn so với chỉ điều trị bằng ARV đơn thuần.
Nghiên cứu cũng chỉ ra, thuốc ức chế Tat mới khi sử dụng kèm với thuốc kháng virus truyền thống ARV được kỳ vọng sẽ có tác dụng mạnh hơn so với liệu pháp chỉ dùng ARV. Kết quả lâm sàng mới nhất cho thấy bệnh nhân được điều trị bằng cả thuốc kháng ART và thuốc ức chế Tat đã ghi nhận sự giảm mạnh nồng độ DNA pro-virus trong máu. Tải lượng HIV của tình nguyện viên tham gia giảm hơn 80%, xuống dưới 50 bản sao/ml máu. Đáng chú ý, phản ứng này xảy ra với tốc độ trung bình cao gấp 4-7 lần so với quan sát ở những bệnh nhân được điều trị bằng liệu pháp ARV bình thường.
Có thể nói, sự ra đời của một loại thuốc mới mở ra hướng điều trị mới và cơ hội mới trong điều trị cho người nhiễm HIV. Tuy nhiên đây mới là nghiên cứu công bố lâm sàng của các nhà khoa học Ý. Từ đây đến khi đưa thuốc được thử nghiệm thành công ra áp dụng rộng rãi chắc chắn cần có thời gian và về nguyên tắc những thuốc mới ra đời có giá thành rất đắt, do vậy không phải mọi người dễ dàng tiếp cận được ngay. Trong khi chờ cơ hội phát minh và ứng dụng các thuốc mới và biện pháp mới, người nhiễm HIV cần đến ngay các cơ sở y tế để được điều trị ARV kịp thời.
Dự phòng lây nhiễm HIV bằng que cấy thuốc kháng HIV
Việc sử dụng thuốc kháng virus ARV để dự phòng lây nhiễm HIV tức sử dụng thuốc kháng virus uống hàng ngày ở người chưa nhiễm HIV nhưng có nguy cơ cao lây nhiễm HIV nhằm dự phòng lây nhiễm HIV mà chúng ta quen gọi là PrEP đã và đang được triển khai tại nhiều nước trên thế giới và Việt Nam hiện đang triển khai tại 11 tỉnh có gánh nặng bệnh tật cao. Đây là loại thuốc viên chứa 2 loại thuốc kháng virus. Thuốc dùng đường uống nên khi vào cơ thể thuốc hấp thu nhanh và cũng bị đào thải khá nhanh. Để duy trì thuốc ARV trong máu với một được nồng độ đủ ức chế virus cần phải uống bổ sung hàng ngày mỗi ngày một viên và người dùng có thể ngừng sử dụng thuốc khi không còn nguy cơ lây nhiễm HIV.
Tại Hội nghị quốc tế về AIDS lần thứ 10 ở thành phố Mexico, một nhóm nhà khoa học vừa công bố đang thử nghiệm loại thuốc với tên gọi MK-8591. Về bản chất cũng là thuốc kháng virus (ARV) để điều trị dự phòng trước lây nhiễm HIV (PrEP). Tuy nhiên nó được thử nghiệm dưới dạng que cấy như dạng que diêm. Khi cấy que có thuốc này vào dưới da, thuốc ARV sẽ được giải phóng từ từ và duy trì một nồng độ thuốc trong máu đủ dự phòng để một người không bị nhiễm HIV.
Đây là một nghiên cứu lâm sàng đang được thử nghiệm. Người ta thử nghiệm sản xuất các loại que cấy có hàm lượng thuốc khác nhau, từ đó thời gian có hiệu lực dự phòng lây nhiễm HIV của que cấy kéo dài khác nhau. Hiện có que cấy thử nghiệm có tác dụng kéo dài 1 năm, sau 1 năm mới cần thay que mới.
Với kết quả này, hy vọng các nhà khoa học có thể tạo ra một cách tiếp cận mới để ngăn chặn virus HIV một cách hiệu quả và cũng mở ra cho người sử dụng một lựa chọn mới. Thay vì người sử dụng phải uống thuốc hàng ngày thì người ta chỉ cần cấy 1 que có thể dự phòng được nhiều tháng hoặc hàng năm. Tuy nhiên, đây mới là kết quả nghiên cứu lâm sàng và để đưa ra ứng dụng rộng rãi sẽ cần có thêm thời gian. Hơn nữa nhìn chung đã là thuốc khi đưa vào cơ thể một lượng lớn để nó giải phóng từ từ, chắc chắn cần các nhà khoa học cần nghiên cứu một cách cẩn trọng không chỉ hiệu quả của thuốc mà cả tác dụng phụ của thuốc, độ an toàn trước khi triển khai rộng rãi.
Hữu Thủy
