Cập nhật 9/13/2016 2:04:52 PM
"Cú đấm thép chặn đứng căn bệnh thế kỷ" (Bài 2): Khống chế những “điểm đen” HIV


VOVGT - Nhận định tình trạng dịch HIV/AIDS có xu hướng gia tăng ở các tỉnh miền núi, đặc biệt tại các huyện thị cách xa trung tâm, những năm gần đây, ngành y tế đã tập trung triển khai thí điểm mô hình cung cấp dịch vụ xét nghiệm và điều trị HIV/AIDS về tuyến xã.

LTS: Trong bài viết đầu tiên của loạt bài “‘Cú đấm’ thép chặn đứng căn bệnh thế kỷ”, chúng tôi đã phản ánh những khó khăn đối với công tác phòng chống, chăm sóc và điều trị HIV/AIDS tại khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa qua thực tế tại xã Chiềng Lao, huyện Mường La, tỉnh Sơn La. Nhận định tình trạng dịch HIV/AIDS có xu hướng gia tăng ở các tỉnh miền núi, đặc biệt tại các huyện thị cách xa trung tâm, những năm gần đây, ngành y tế đã tập trung triển khai thí điểm mô hình cung cấp dịch vụ xét nghiệm và điều trị HIV/AIDS về tuyến xã. Bước đầu, mô hình đã đem lại kết quả tích cực: Giúp bệnh nhân phát hiện và chẩn đoán bệnh sớm, dễ dàng tiếp cận hơn với các điểm cấp phát thuốc kháng vi-rút và thuốc cắt cơn nghiện thay thế, qua đó góp phần nâng cao chất lượng sống cho người bệnh, đồng thời không chế được số ca mắc mới. Đây cũng là nội dung trong bài viết thứ hai của chúng tôi với nhan đề “Khống chế những ‘điểm đen’ HIV”.

Nghe nội dung chi tiết tại đây:

Do đặc thù đất rộng, dân cư thưa, đường sá hiểm trở nên tại Sơn La, việc tiếp cận các dịch vụ y tế với người dân hết sức gian nan. Chị Giàng Thị H (33 tuổi, trú tại xã Chiềng Lao, huyện Mường La) chia sẻ, hàng ngày chị phải đi xe máy hơn 30km cùng với người chồng bị nhiễm HIV đến Trung tâm y tế Huyện. Tại đây, các bác sĩ ở trung tâm cho chồng chị uống thuốc cắt cơn điều trị thay thế Methadone. Thời gian đi-về có khi mất cả buổi sáng, trong khi con nhỏ, việc đồng áng đành phó mặc cho ông bà ngoại.


Bệnh nhân HIV đến uống thuốc Methadone tại Trung tâm y tế huyện Mường La, tỉnh Sơn La.

Vất vả là vậy, nhưng với chị, việc chồng chịu khó đi uống Methadone còn đỡ lo hơn là tiếp tục giao du với những thành phần tiêm chích không an toàn. Chị H tâm sự: “Rất cảm ơn nhà nước đã chu cấp thuốc men. Chỉ mong có điểm uống thuốc gần nhà hơn để chúng em đỡ vất vả”.

Ước mong của chị H cũng là mong mỏi của rất nhiều gia đình có người thân nhiễm HIV nơi đây, đặc biệt trong bối cảnh nhân lực, tài lực cho công tác phòng chống căn bệnh thế kỷ tại Sơn La nói riêng và cả nước nói chung liên tục bị cắt giảm. Đón đầu thách thức và có chiến lược chuẩn bị từ sớm, ngay từ đầu năm 2016, Trung tâm Phòng chống HIV/AIDS Sơn La đã phối hợp với các Sở, ban ngành địa phương và Dự án Quỹ Toàn cầu mở Mô hình cung cấp dịch vụ xét nghiệm và điều trị HIV/AIDS hoàn toàn mới. Theo đó, thay vì băng qua quãng đường hàng chục cây số, người dân có thể thực hiện xét nghiệm, uống thuốc kháng virus, thuốc cắt cơn thay thế ngay tại trạm y tế xã, thậm chí ngay tại nhà mình.

 Y sĩ Quàng Văn Đoàn – Trạm trưởng trạm y tế xã Chiềng Lao cho biết, bắt đầu từ ngày 1/6/2016, việc cấp phát thuốc Methadone đã được thực hiện ngay tại trạm. Cứ 6h sáng hàng ngày, có khoảng 14 bệnh nhân nhiễm HIV đến uống thuốc dưới sự phục vụ của 4 nhân viên y tế. Chiềng Lao cũng là điểm cấp phát thuốc Methadone thứ 3 tại Mường La sau Trung tâm Y tế Huyện và xã Mường Bú. “Phát tại xã thì hiệu quả hơn tại huyện. Vì gần nhà, nếu đi ra huyện thì người bệnh họ mất tiền xăng, ngày công lao động nữa. Hiệu quả điều trị cũng cao hơn ở huyện, họ đi uống đều, không bỏ ngày nào”, ông Đoàn nói.

Theo Trung tâm phòng chống HIV/AIDS tỉnh Sơn La, trong năm 2016, có khoảng 30 xã được triển khai Phòng khám ngoại trú cấp phát thuốc cắt cơn Methadone. Về nhân lực, các bác sĩ thuộc bệnh viện đa khoa Huyện sẽ luân phiên xuống Trạm y tế xã hỗ trợ. Các nhân viên tại xã cũng được tập huấn để kiêm nhiệm thêm dịch vụ hỗ trợ HIV/AIDS.



Thạc sĩ, Bác sĩ Cao Kim Thoa - Phó Trưởng Phòng truyền thông và huy động cộng đồng, Cục Phòng, chống HIV/AIDS chia sẻ: Ngoài Sơn La, mô hình mới đã được nhiều tỉnh, thành khác triển khai và bước đầu cho hiệu quả rõ rệt: “Huyện Quan Hóa và Mường Lát, những huyện vùng sâu vùng xa của Thanh Hóa thì đang làm tốt. Ví dụ như Trạm Y tế xã Thành Sơn với hỗ trợ một nhân lực của huyện thì đã điều trị Methadone khá thành công cho người bệnh ở không chỉ xã mà các xã lân cận của huyện đó”.

Thực tế, mô hình mới mà Sơn La và một số tỉnh, thành phố khác đang áp dụng dựa trên Sáng kiến tiếp cận điều trị 2.0 do Tổ chức Y tế Thế giới và Chương trình Phối hợp Phòng chống HIV/AIDS của Liên hợp quốc khởi xướng từ năm 2011. Việt Nam là một trong năm nước đầu tiên thí điểm sáng kiến này. Năm 2012, “mô hình thí điểm tiếp cận điều trị 2.0” được Bộ Y tế ban hành, triển khai ban đầu ở Điện Biên, Cần Thơ, sau đó được mở rộng trên phạm vi toàn quốc.

Điểm mới của mô hình là tăng tối đa hiệu quả 5 tiêu chí bao gồm: tối ưu hóa phác đồ điều trị; tăng cường công tác chẩn đoán và theo dõi điều trị thông qua sử dụng các kỹ thuật và phương pháp chẩn đoán đơn giản tại điểm chăm sóc; giảm chi phí điều trị; phân cấp hệ thống cung cấp dịch vụ theo hướng tiếp cận với y tế cơ sở và huy động sự tham gia của cộng đồng. Đây là giải pháp rất phù hợp với điều kiện của các tỉnh miền núi, vì không đòi hỏi trang thiết bị xét nghiệm hiện đại, phòng xét nghiệm tuyến xã, huyện cũng có thể đáp ứng để triển khai. Việc chẩn đoán và tiếp cận điều trị sớm mà mô hình đem lại cũng giúp giảm đáng kể chi phí chăm sóc và điều trị, bao gồm chi phí điều trị nhiễm trùng cơ hội, viện phí, xét nghiệm. Theo ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới, chi phí điều trị cho một bệnh nhân được chẩn đoán và tiếp cận điều trị muộn cao gấp 5 lần bệnh nhân được chẩn đoán và tiếp cận điều trị sớm.


Với mô hình đưa dịch vụ HIV/AIDS về tuyến xã, nhân viên y tế thôn bản có thể tư vấn và làm xét nghiệm ngay tại nhà của người bệnh.

Chia sẻ với phóng viên tại trạm y tế xã Chiềng Lao, huyện Mường La, nhiều bệnh nhân HIV hồ hởi nói: “Một ngày đi lấy thuốc là mất 3 tiếng cả đi cả về. Tôi cũng đề xuất các cơ quan Đảng, Nhà nước giúp đỡ chuyển Methadone về gần nhà để còn có thời gian đi làm// Từ trước đi làm thì mệt, không đi làm được, cứ yếu xuống. Bây giờ uống thuốc thì khỏe rồi, đi làm nương rồi, tăng đến 14 cân// Cứ chung hội chơi ma túy cùng nhau thì cứ chết dần chết mòn. Đến khi được uống thuốc thì sức khỏe bình thường lại rồi, không phải chết”.

Cho đến nay, chủ trương đem dịch vụ chăm sóc, điều trị HIV/AIDS về trạm y tế xã đã đem lại hiệu quả đáng ghi nhận. Theo Bộ Y tế, đến tháng 3 năm 2016, 50% số huyện ở nước ta có cơ sở điều trị HIV/AIDS, trên 560 trạm y tế xã đã cấp phát thuốc ARV cho người bệnh, với 6.517 bệnh nhân đang nhận thuốc ARV tại xã, phường. Có thể nói, sau 4 năm triển khai mô hình thí điểm tiếp cận điều trị 2.0, “vòng vây” của mạng lưới y tế cơ sở nhằm khống chế các “điểm đen” về HIV/AIDS đang siết chặt dần về tận thôn, bản, và đến từng hộ gia đình người bệnh.

Mặc dù vậy, để mô hình thực sự trở thành “cú đấm thép” trong chiến lược xóa sổ HIV/AIDS tại Việt Nam đến năm 2030, Bộ Y tế và ban ngành hữu quan, chính quyền địa phương cần những hỗ trợ nguồn lực, tư vấn chính sách, kịp thời khắc phục những mặt tồn tại, khó khăn hiện nay, như lời PGS.TS Bùi Đức Dương – Phó Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS thừa nhận: "Hiện nay, việc đưa HIV/AIDS về tuyến xã còn gặp nhiều khó khăn như: Việc triển khai mới được thời gian ngắn, số lượng tuyến xã rất lớn, nhận thức của cán bộ và nhân viên y tế tại tuyến huyện, tuyến xã còn chưa đầy đủ, chưa được tập huấn và đầu tư một số trang thiết bị cần thiết. Sự kỳ thị và phân biệt đối xử còn có ở một số địa phương".

LTS: Cuộc chiến chống HIV/AIDS đang bước vào giai đoạn quyết định. Không chỉ Việt Nam, mà nhiều quốc gia khác trên thế giới cũng có những bước chuẩn bị chu đáo nhằm hoàn thành mục tiêu mà Liên hợp quốc đã đề ra là xóa sổ căn bệnh thế kỷ vào năm 2030. Việc thực hiện sáng kiến đưa các dịch vụ y tế về gần dân hơn được coi như “cú đấm” mạnh mẽ vào các “điểm đen” HIV/AIDS. Để mô hình tiếp tục phát huy hiệu quả, ngành y tế và các đơn vị liên quan cần có những bước đi cụ thể và chiến lược như thế nào? Câu trả lời cho câu hỏi này, mời quý vị và các bạn theo dõi bài viết cuối trong loạt bài “‘Cú đấm thép’ chặn đứng căn bệnh thế kỷ” vào khung giờ cao điểm chiều thứ Tư ngày 14/9/2016.
Nhóm phóng viên Kênh VOV Giao thông Quốc gia