Cac benh nhiem virus
4.1. Benh nhiem virus Herpes simplex
Lam sang:
- Bieu hien da - niem mac: mun nuoc moc thanh chum, nhanh chong dap vo va de lai vet trot hoac vet loet; thuong o co quan sinh duc hoac can sinh duc, hau mon hoac quanh hau mon, co khi o truc trang va ruot gia, mieng va quanh mieng, doi khi lan den thuc quan gay kho nuot, nuot dau, co the lan sang khi - phe quan. Benh hay tai phat, va thuong nang hon so voi nguoi khong nhiem HIV.
- Viem nao do Herpes: Bieu hien khong dien hinh, ton thuong o o thuy tran - thai duong.
Chan doan:
- Dua tren bieu hien lam sang.
Chan doan te bao Tzanck tu thuong ton mun nuoc co te bao khong lo; nuoi cay virus hoac xet nghiem khang the mien dich huynh quang, PCR, neu lam duoc.
Dieu tri:
- Dieu tri tai cho chong boi nhiem bang dung dich thuoc mau hoac dung dich khang sinh. Dieu tri boi acyclovir tai cho it tac dung.
+ Acyclovir 200 mg uong 5 vien/ngay x 5 -10 ngay cho nhung truong hop nhe; hoac
+ Acyclovir 400 mg uong 3 lan/ngay trong 5 -10 ngay; hoac
+ Acyclovir 5 mg/kg truyen tinh mach cu 8 gio 1 lan x 10 ngay doi voi nhung truong hop nang; hoac
+ Famciclovir 125 mg uong 2 lan/ngay x 5 -10 ngay; hoac
+ Valaciclovir 500 mg uong 2 lan/ngay x 5 -10 ngay; hoac
+ Valaciclovir 1 g 2 lan/ngay x 10 ngay (nhiem HSV nguyen phat)
- Truong hop HSV khang voi acyclovir: foscarnet 40-60 mg/kg truyen tinh mach cach 8 gio trong 21 ngay.
- Truong hop HSV khang ca acyclovir va foscarnet: co the dung cidofovir duong tinh mach.
- Dieu tri uc che: Neu tai phat thuong xuyen dung acyclovir keo dai 400 mg uong 2 lan/ngay.
Mot so dieu can chu y o phu nu co thai:
- Acyclovir va valacyclovir an toan cho dieu tri phu nu co thai. Chi dung foscarnet cho nhung truong hop nang va that can thiet.
- Phu nu co thai bi herpes duong sinh duc hoat dong hoac tiem tang co nguy co truyen cho con khi sinh. Can xem xet mo lay thai neu me co ton thong herpes sinh duc khi chuyen da.
4.2. Benh nhiem virus Herpes zoster
Lam sang: Zona co the xuat hien khi so TCD4 cua benh nhan con tuong doi cao (300-500 te bao/mm3)
- Mun noc dinh chum, thuong lom o giua, phan bo o mot vung da va o mot ben cua co the, thuong la vung lien suon, nguc, dau, mat, theo duong di cua day than kinh.
- Benh nhan thuong co cam giac dau rat o vung da bi ton thuong, doi khi keo dai ca sau khi cac ton thuong da lien, con goi la dau than kinh sau zona. Benh nhan co the co sot.
- Thuong lau khoi, hay tai phat, co the bi o nhieu vung da va ca hai ben (nhiem zona lan toa).
Chan doan:
- Lam sang thuong dien hinh va khong can xet nghiem ho tro.
Dieu tri:
Dieu tri tai cho cac thuoc chong boi nhiem nhu xanh methylen, milian. Thuoc khang virus tai cho thuong it hieu qua, co the gay kich thich ton thuong. Dieu tri toan than thuong co tac dung tot nhat khi duoc bat dau som, trong vong 72 gio tinh tu khi xuat hien cac mun phong.
- Phac do uu tien: Acyclovir 800mg uong 5 lan /ngay x 7-10 ngay, hoac acyclovir truyen tinh mach 10 mg/kg/8 gio (chi dinh trong truong hop benh nhan bi zona lan toa, hoac zona o day than kinh so V).
- Phac do thay the:
+ Famciclovir 500mg uong 3 lan/ngay trong 7-10 ngay, hoac valacyclovir 1g uong 3 lan/ngay trong 7-10 ngay.
+ Truong hop khang acyclovir dung foscarnet truyen tinh mach 40 mg/kg/8 gio trong 2-3 tuan.
- Dieu tri du phong cho nhung truong hop tai phat (³1 lan/thang): acyclovir 400mg x 2lan/ngay keo dai.
Mot so dieu can chu y o phu nu co thai: Phu nu co thai bi thuy dau co kha nang lay truyen cho thai nhi trong ba thang dau va ba thang giua (nguy co 0,4-2,2%), gay hoi chung thuy dau bam sinh. Tre sinh ra tu nhung nguoi me bi thuy dau trong vong 5 ngay truoc sinh cho den 2 ngay sau khi sinh co the bi thuy dau chu sinh.
4.3. Benh do Cytomegalovirus (CMV)
Lam sang: Benh do cytomegalovirus thuong xuat hien khi TCD4 < 50/mm3.
- Viem vong mac: nhin mo, co nhung dam den hoac cham den di dong, nhung diem toi tien trien dan den mu hoan toan.
- Viem dai trang: Tieu chay keo dai, giam can, mat mau, toan trang suy sup.
- Viem thuc quan: nuot dau hoac nhay cam voi thuc an cung kem dau nguc hoac nac.
- Viem da day: dau thuong vi, sot, xuat huyet da day, tieu chay.
- Viem nao: thuong kho chan doan tren lam sang. Bieu hien chung la dau dau, sa sut tri tue, lan va sot. Benh tien trien nhanh dan den tu vong.
- Benh re than kinh, thuong gay ton thuong o chi duoi, dai tieu tien khong kiem soat duoc.
- Bieu hien da cua CMV: Loet quanh hau mon, thuong nang va kho dieu tri, khong dap ung voi acyclovir. Mot so dang ton thuong khac: san huyet thanh, ban xuat huyet, vet loet hoac ton thuong sui.
Chan doan: Soi day mat khi nghi viem vong mac.
- Benh pham sinh thiet nao, dich nao tuy, ton thuong da, mau lam xet nghiem nuoi cay te bao hoac chan doan PCR.
Dieu tri:
Viem vong mac:
- Cay ganciclovir noi nhan 6 thang mot lan.
- Ganciclovir truyen tinh mach lieu 7,5 -10 mg/kg/ngay chia lam 2-3 lan trong 14 ngay lien tiep hoac lau hon neu khong dap ung lam sang.
- Foscarnet co the dung de dieu tri cho benh nhan viem vong mac. Tuy nhien, hieu qua dieu tri kem. Lieu 60 mg/kg/8gio, neu hieu qua dung lieu 60-120mg/kg/ngay, hoac valganciclovir 900mg uong 2 lan/ngay x 21 ngay; hoac
- Valganciclovir noi nhan 6 thang mot lan + ganciclovir TM hoac valganciclovir uong nhu tren.
- Dieu tri duy tri sau giai doan cap:
+ Ganciclovir 5-6mg/kg/ngay, dieu tri 5-7 ngay/tuan; hoac
+ Valganciclovir uong 900mg/ngay, hoac
+ Foscarnet 90-120mg/kg tinh mach moi ngay; hoac
+ Cay ganciclovir 6-9 thang/lan + ganciclovir 1-1,5g uong 3 lan/ngay
Viem thuc quan hoac dai trang:
- Ganciclovir hoac foscarnet TM lieu nhu tren x 21-42 ngay hoac cho den khi het trieu chung;
- Co the dung valganciclovir uong neu cac trieu chung khong nang.
- Chi dieu tri uc che keo dai neu benh nhan bi tai phat.
Viem mang nao: Co the bat dau voi lieu tuong tu nhu dieu tri viem vong mac. Phoi hop ganciclovir tiem tinh mach + foscarnet tiem tinh mach neu benh nhan xuat hien trieu chung viem mang nao khi dang dieu tri ganciclovir. Can dieu tri duy tri keo dai suot doi hoac cho den khi benh nhan dieu tri ARV co so TCD4 tren 100 te bao/mm3 keo dai tren 6 thang.
Mot so dieu can chu y o tre em:
- Nhiem CMV o tre em co the xay ra trong thoi ky bao thai (nhiem bam sinh) hoac sau khi sinh. Benh do CMV thuong gap o tre nho. Dong nhiem voi PCP co the gay benh ho hap tram trong, dap ung kem voi dieu tri PCP.
- Cac bieu hien chinh cua benh do CMV o tre: viem vong mac, viem thuc quan, viem gan, viem phoi, viem nao, viem dai trang; sot, cham lon, cham phat trien, giam thinh luc; thieu mau, ha tieu cau, tang LDH.
Dieu tri:
- Phac do uu tien cho benh toan than va viem vong mac: Gancyclovir 10 - 15 mg/kg/ngay tiem tinh mach chia 2 lan trong 14 - 21 ngay, sau do duy tri 5 - 10 mg/kg/ngay x 5-7 ngay/tuan.
- Phac do thay the: Foscarnet 180 mg/kg/ngay chia 3 lan x 14-21 ngay, sau do duy tri 90-120 mg/kg/ngay.
- Doi voi viem vong mac do CMV o tre > 3 tuoi: Ganciclovir tiem noi nhan ket hop voi gancyclovir uong 90 mg/kg/ngay chia 3 lan.
- Dieu tri duy tri suot doi bang ganciclovir 5 mg/kg/ngay tiem tinh mach 1 lan sau benh toan than do CMV. Dieu tri duy tri thay the cho viem vong mac do CMV la ganciclovir noi nhan 6-9 thang mot lan ket hop voi ganciclovirr uong 90 mg/kg/ngay chia 3 lan.
Mot so dieu can chu y o phu nu co thai: Phu nu mang thai bi benh CMV tien phat co kha nang lay truyen cho thai nhi, gay benh CMV bam sinh o tre.
4.4. Benh u mem lay
Lam sang:
- Thuong ton co the o moi vi tri tren da cua co the, thuong o da mat hoac sinh duc, nguc, bung, canh tay, mong, dui;
- Cac ton thuong thuong lan toa, dien bien keo dai va lau lanh hon so voi nguoi khong nhiem HIV. Bieu hien la cac san ban cau lom giua, trong, kich thuoc co the tu vai ly toi gan 1cm.
Chan doan: chu yeu dua vao lam sang.
Dieu tri:
- Dieu tri ARV co tac dung phong ngua u mem lay phat trien va khoi thuong ton khi benh nhan da bi benh.
- Dieu tri bang dot lanh hoac nao thuong ton la cac bien phap co hieu qua va duoc chon lua. Doi voi cac benh nhan khong dap ung dieu tri co the su dung thuoc boi nhu imiquimod hoac cidofovir.
4.5. Benh sui mao ga sinh duc
Lam sang: Nguoi nhiem HIV co ty le bi sui mao ga cao hon, thuong ton lan rong hon, benh ton tai dai dang kho dieu tri, nguy co ung thu cao hon nguoi khong nhiem HIV. Benh thuong xay ra khi TCD4 < 500 te bao/mm3.
- Bieu hien benh la cac u nhu giong sup lo, mau hong toi, mem, co chan hoac co cuong, khong dau, de chay mau.
- o nam gioi, sui hay thay o ranh qui dau, bao da va than duong vat, co khi o mieng sao.
- Phu nu hay co sui o am vat, moi nho, quanh lo nieu dao, tang sinh mon.
- Ung thu noi mac co tu cung va hau mon co the khong co trieu chung hoac co the gay chay mau, phat hien duoc qua tham kham va xet nghiem te bao.
Chan doan: Chu yeu dua vao lam sang; xet nghiem PCR neu co dieu kien. Do phu nu nhiem HIV co tan suat nhiem HPV va nguy co ung th hoa cao, can thuc hien phien do co tu cung 6 thang/1 lan. Khi co bat thuong trong phien do co tu cung thi soi co tu cung, sinh thiet va lam xet nghiem to chuc hoc de phat hien som ung thu.
Dieu tri: Dieu tri ARV co the lam giam su phat trien cua benh va lam giam loan san te bao. Ty le tai phat benh sau dieu tri tren benh nhan nhiem HIV cao hon nguoi khong nhiem HIV.
- Dieu tri sui mao ga o co quan sinh duc ngoai, am dao va hau mon:
+ Podophyllin 10-25% boi moi ngay 1 lan hoac mot tuan boi 2-3 lan; hoac
+ Axit trichloroacetic 30% boi ngay 1 lan; hoac
+ Dot lanh bang ni to long, laser cacbonnic hoac dot dien.
- Dieu tri sui mao ga co tu cung: Dot lanh, dot dien, hoac dot laser. Khong dung Podophyllin doi voi sui mao ga co tu cung.
- Sui mao ga o mieng sao: Dot lanh, dot nhiet, hoac cham axit trichloroacetic.
- Sui mao ga hau mon: Dot lanh, hoac phau thuat loai bo ton thuong.
- Sui mao ga o mieng, hong: Dot lanh, hoac dot dien.
Co the phoi hop dot tai cho va su dung hoa chat dieu tri de giam ty le tai phat benh.
Luu y khi su dung Podophyllin:
+ Chi cham vao ton thuong, khong de thuoc ray ra vung da va niem mac lanh; de cho thuoc kho tren be mat.
+ Can dan benh nhan rua sau 1-4 gio.
+ Dieu tri sau 4-6 tuan khong co ket qua dung phuong phap khac.
Mot so dieu can chu y o phu nu co thai:
- Phu nu co thai bi sui mao ga co nguy co cao bi chay mau tu ton thuong.
- Khong dung podophyllin tai cho cho phu nu co thai bi sui mao ga co tu cung.
4.6. Viem gan virus B
Lam sang: Nhiem HIV lam tang nguy co tien trien thanh tinh trang nhiem VGB man tinh sau phoi nhiem voi VGB. Benh nhan dong nhiem HIV/VGB thuong co tinh trang virus VGB hoat dong hon va co nguy co benh tat va tu vong do VGB cao hon.
- Nhieu nguoi nhiem virus VGB khong co bieu hien lam sang.
- Benh co the dien bien bang mot hoac nhieu dot cap voi cac bieu hien met moi, chan an, dau tuc ha son phai, vang mat vang da cac muc do khac nhau, gan to, v.v… Mot so benh nhan co the tien trien thanh suy gan cap va tu vong.
- Xo gan: co the suy sup, co dich co truong, tuan hoan bang he; gan to hoac teo nho, chac; lach to; gian tinh mach thuc quan; roi loan dong mau.
- Ung thu gan: met moi, sut can, vang da, dich co truong, sot, v.v… Khoi u trong gan co the xac dinh qua tham kham lam sang va tham do hinh anh.
Chan doan:
- Benh nhan nhiem HIV nen duoc xet nghiem mau tim HBsAg de xac dinh tinh trang dong nhiem VGB. Xet nghiem lai sau 6 thang de xac dinh tinh trang nhiem man tinh.
- Benh nhan dong nhiem HIV/VGB, nhat la nguoi co trieu chung viem gan nen duoc lam HBeAg ± ADN virus VGB, anti-HBe de danh gia tinh trang hoat dong cua virus va kha nang mien dich cua co the doi voi benh.
- AST (SGOT), ALT (SGPT) khi phat hien dong nhiem HIV/VGB, khi co trieu chung viem gan, hoac 6 thang mot lan.
- Xet nghiem bilirubin, ty le prothrombin, albumin khi co trieu chung viem gan.
- Sieu am gan khi co trieu chung benh hoac 6-12 thang mot lan.
- o-feto protein: khi co ton thong trong gan nghi ngo ung th te bao gan nguyen phat.
- Sinh thiet gan khi co chi dinh.
Dieu tri:
Moi benh nhan dong nhiem HIV/VGB nen duoc khuyen tranh hoac han che su dung bia ruou. Can than trong khi cho cac thuoc co tac dung doc voi gan.
- Dieu tri ho tro va cac dieu tri khac cho cac dot cap cua viem gan, cho xo gan va cac benh gan giai doan cuoi khac cung giong nhu o benh nhan khong nhiem HIV.
- Chi dinh dieu tri: xem xet dieu tri trong cac truong hop sau:
+ HBeAg (+) hoac ADN cua virus > 105 phien ban ban /ml, hoac
+ Men ALT tang ≥ 2 lan, hoac
+ Bang chung benh tien trien tren xet nghiem to chuc gan va/hoac xo gan tren sinh thiet.
- Nhung benh nhan khong co chi dinh dieu tri can duoc theo doi thuong xuyen de phat hien dot benh cap.
- Mot so can nhac dac biet:
+ Benh nhan dong nhiem HIV/VGB neu co chi dinh dieu tri dong thoi ARV va VGB can duoc cho nhung phoi hop co cac thuoc co tac dung voi ca hai benh nhu lamivudine, tenofovir. Interferon alpha 2a va 2b: tac dung doi voi HIV va VGB khong tot hon cac thuoc khang virus uong, lai co nhieu tac dung phu va dat tien nen it khi duoc su dung.
+ Neu benh nhan duoc chi dinh su dung lamivudine cho VGB don doc, HIV se nhanh chong khang lai voi thuoc nay. Nen tranh, neu co the. Neu dung lamivudine don doc cho VGB, can can nhac khi lua chon cac thuoc dieu tri HIV ve sau.
- Dieu tri duoc coi la co hieu qua khi HBeAg tro nen am tinh, anti-HBe (+), ADN cua virus giam, men gan giam. Tiep tuc dieu tri cho du it nhat 1 nam, hoac it nhat 6 thang sau khi co chuyen tinh huyet thanh. Ngung dieu tri thuoc khang virus se gay tai phat o mot so benh nhan. Nen xem xet dieu tri keo dai o nhung benh nhan nay.
- Nhung benh nhan khong dap ung voi lamivudine (HBeAg, ADN cua virus ton tai duy tri sau 12 thang dieu tri) co the co chung virus VGB khang thuoc. Xem xet thay the lamivudine bang tenofovir hoac adefovir neu co dieu kien.
Mot so dieu can chu y o phu nu co thai:
- Phu nu co thai bi viem gan B cap co nguy co chuyen da som va de non. Dieu tri viem gan B cap trong thoi ky mang thai chu yeu la dieu tri trieu chung.
- Khong khuyen cao dieu tri viem gan B man trong thoi ky mang thai.
- Tre sinh ra tu nhung nguoi me bi nhiem viem gan B can duoc tiem phong VGB som, lieu thu nhat trong vong 12 gio sau khi sinh, ket hop voi huyet thanh khang VGB, neu co.
4.7. Viem gan virus C
Lam sang: Dong nhiem viem gan C (VGC) thuong gap o nguoi nhiem HIV qua tiem chich ma tuy.
- Benh nhan thuong co benh gan tien trien nhanh hon so voi nguoi khong nhiem HIV; nguy co nhiem doc gan do cac thuoc khang retrovirus cung cao hon.
- Nhiem VGC it khi co bieu hien lam sang trong giai doan cap. Phan lon benh nhan tien trien thanh viem gan man khong trieu chung hoac trieu chung nhe. Viem gan C man tinh keo dai co the tien trien toi xo gan va ung thu te bao gan nguyen phat.
Chan doan:
- Nguoi nhiem HIV co tien su tiem chich ma tuy nen duoc xet nghiem khang the VGC va xet nghiem virus hoc VGC neu co dieu kien.
- Cac xet nghiem chuc nang gan, tham do hinh anh va to chuc hoc tien hanh nhu doi voi benh nhan VGB.
Dieu tri:
- Benh nhan VGC can tranh uong ruou va than trong khi su dung cac thuoc co doc tinh voi gan.
- Chi dinh dieu tri: xem xet dieu tri trong nhung truong hop viem gan man tinh co nguy co tien trien thanh xo gan, cu the la:
+ ALT tang > 2 lan binh thuong, keo dai;
+ Nong do acid ribonucleic (ARN) cua virus VGC trong mau cao; va
+ Sinh thiet gan co xo khoang cua hay xo bac cau, phan ung viem muc do vua hoac nang.
- Khong dieu tri interferon cho benh nhan xo gan mat bu. Benh nhan VGC nhe khong co chi dinh dieu tri can duoc theo doi ve men gan va to chuc hoc gan, neu co the.
- Phac do dieu tri:
+ Phac do ket hop interferon (INF) alpha-2a, INF alpha-2b 3-5 trieu don vi tiem bap 3 lan/tuan hoac INF pegyl hoa (PEG INF) tiem doi da 180mcg 1 lan/tuan doi voi PEG INF alpha-2a va 1,5mcg/kg doi voi PEG INF alpha-2b + Ribavirin uong 600-1200mg/ngay (theo can nang), hoac
+ Phac do don doc INF alpha-2a, INF alpha-2b hoac INF pegyl hoa.
+ Thoi gian dieu tri: 24-48 tuan, tuy thuoc vao chung virus VGC va dap ung virus hoc. Benh nhan co ket qua dieu tri tot nhat khi so TCD4 > 500 te bao/mm3, chung virus gay benh khong thuoc type 1, va benh nhan duoc dieu tri INF ket hop voi ribavirin. Khong nen tiep tuc dieu tri neu sau 12 tuan khong thay co dap ung virus hoc (nong do ARN cua virus VGC giam xuong it nhat 2 log10). Can theo doi tac dung phu cua cac thuoc dieu tri va tuong tac thuoc.
- Dieu tri ho tro va cac dieu tri khac: tuong tu nhu doi voi VGB.
Mot so dieu can chu y o phu nu co thai:
- Nguy co lay truyen VGC cho con o phu nu co thai dong nhiem HIV/VGC cao hon so voi nguoi khong nhiem HIV. Nguy co lay truyen HIV cung cao hon so voi nguoi khong nhiem VGC.
- Khong khuyen cao dieu tri VGC trong thoi gian mang thai.
4.8. Viem phoi ke tham nhiem lympho bao (LIP)
Lam sang: Benh thuong gap o tre nhiem HIV da lon, it gay tu vong, nhung dien bien keo dai va co the gay suy ho hap man tinh.
- Khoi phat benh tu tu; benh nhi thuong co cac bieu hien sau:
+ Ho khan, kho tho, ngon tay dui trong, viem tuyen mang tai, sung hach lympho
+ Thieu oxy mau, nhat la khi tre mac cac benh nhiem trung ho hap kem theo
+ Xet nghiem: X-quang phoi co tham nhiem not-luoi lan toa, gian phe quan.
Dieu tri:
- Tinh trang benh co the cai thien tam thoi khi tre duoc dieu tri prednisolon lieu 1-2mg/kg/ngay (neu PaO2 < 85-90 mm Hg); giam lieu sau khi co dap ung lam sang.
- Cac trieu chung benh thuong tai xuat hien sau khi ngung corticoid, tru khi benh nhan duoc dieu tri thuoc khang retrovirus.
Trả lời kèm Trích dẫn