Continue...
Sở dĩ tôi nói đến vô thần và hữu thần, đến hệ thống triết học ở ta, đến Nguyễn Huy Thiệp, đến Doxtoiexki nhiều như vậy là do tôi muốn đề cập đến một trào lưu rất thịnh hành ở Miền nam trước năm 1975 - Triết học hiện sinh. Trào lưu này cũng rộ lên ở Miền Bắc một dạo mà Nguyễn Huy Thiệp là người có công phổ biến nó bằng văn học, nhưng nay thì cũng xẹp rồi. Tôi đã bảo người Việt Nam mình thiếu hẳn tính cực đoan mà, chẳng dám đam mê tận cùng một cái gì cả. Riêng cá nhân tôi thấy triết học hiện sinh là một hệ thống triết học tích cực.
Giới thiệu qua về nó để anh em hiểu thế này. Trước đây, các hệ thống triết học khác (tôi nói theo thôi) của Arixtot, Kant, Hegen, Đê - các, Lão Tử, Khổng Tử, phái Âm dương ngũ hành v.v.. thường chỉ đề cập đến thế giới hình thành như thế nào, thế giới tạo bằng gì, khả năng con người nhận thức trước thế giới. Còn triết học hiện sinh đề cập đến chính con người với đầy đủ các vẻ hỉ, nộ, ái, ố... của nó. Anh em thử nghĩ mà xem, có cái gì mà con người giành cho con người lại không được con người hâm mộ. Triết học hiện sinh rất thịnh ở Phương Tây trong những thập niên 50, 60 ở thế kỷ trước. Còn bây giờ ở Châu Âu, ở Mỹ người ta nghĩ gì, có tư tưởng triết học gì mới xuất hiện thì tôi đành chịu.
Phê bình triết học Mác với cái câu mà có lẽ đã thành câu cửa miệng: "Con người là tổng hoà các mối quan hệ xã hội". Triết học hiện sinh cho rằng, Mác đã đẩy con người xuống hàng đồ vật ví như cái xe ô tô đi lâu thì hỏng, cái bàn đặt nặng thì gãy. Anh sinh ra nơi bến xe, gầm cầu, giao du với giới mại dâm, nghiện chích thì ắt anh phải làm mại dâm, hoặc nghiện hút v.v.. tức là hoàn cảnh, hay đúng hơn là các quan hệ sẽ tạo ra con người - Tổng hoà các mối quan hệ mà.
Một xã hội mà con người không vượt lên được chính mình thì xã hội đó ắt hẳn sẽ tàn lụi dần.
Triết học hiện sinh thì khác, nó định nghĩa: Con người là một cái gì đó phải vượt qua.
Anh em có thấy có lý hơn không, tích cực hơn không, nó khuyên con người vượt qua nghịch cảnh, vượt qua chính mình để hướng tới một cái gì tươi đẹp, tốt lành hơn. Ngày hôm nay phải hơn ngày hôm qua, ngày mai phải hơn ngày hôm nay v.v.. cứ thế mà tiến. Nhưng tiến mãi thì tới đâu??????
Có một bài thơ thể Bút tre tôi nhớ được hồi còn ở Hà Nội sống trong thời bao cấp thế này:
Ở trong lòng đất có kiềm
Anh em ta quyết vững bền đi lên
Đi lên ta quyết đi lên
Đi lên ta quyết đi lên hàng đầu
Hàng đầu ta biết đi đâu
Hàng đầu ta quyết đi đầu chứ sao
Đi đầu ta biết làm sao
Đi đầu ta muốn làm sao thì làm.
Bài thơ nghe có vẻ nôm na, buồn cười, nhưng quan liêu là ở đấy mà ra, độc tài, tham nhũng, Stalin... cũng ở đấy mà ra cả đấy anh em ạ.
Triết học hiện sinh cũng có hai nhánh là hiện sinh vô thần và hiện sinh hữu thần (Chúa trời). Ông tổ của hiện sinh vô thần là Nietzche người Đức mà tác phẩm nổi tiếng nhất mà tôi đã đọc một vài chương là Zarathustra đã nói như vậy. Ông này chủ trương thuyết người hùng. Tức là cứ tiến lên mãi, tiến lên mãi thì sẽ thành người hùng thôi. Nietzche có ảnh hưởng cực kỳ to lớn ở Phương Tây thời trước và Trung Quốc ngày nay. Theo chỗ tôi biết thì đạo diễn Trương Nghệ Mưu là Fan ruột của Nietzche. Khi quân đồng minh tiến vào Bá Linh, người ta tìm thấy trong trại lính Đức quốc xã những câu của Nietzche chép trong sổ tay như thế này: "Người hùng thì phải tàn bạo, anh em ơi chúng ta phải tàn bạo". Đức quốc xã đã coi các dân tộc khác như phân bón không phải là Nietzche không có tội. Mới đây, tôi đọc cuốn Hạt cơ bản của nhà văn Pháp Michen Houellebecq, ông ta đã nói thẳng Nietzche đã sinh ra chủ nghĩa Na - zi tức Đức quốc xã. Tôi nói thêm vào rằng: Hít - le chính là một tay ngộ triết, ngộ nặng... Có lẽ không nói thì anh em cũng biết dấu thập ngoặc bò khắp Châu Âu như thế nào. Dân Do thái đã bị tàn sát ra sao. Trớ trêu thay, biểu tượng dấu thập ngoặc của Quốc xã lại giống với biểu tượng của Đức Phật. Nietzche đặc biệt lên án Do Thái và Phật giáo.
Nhánh hiện sinh thứ hai là hiện sinh hữu thần do Kierkegard, người Đan Mạch là ông tổ. Mộ ông hiện được chôn bên cạnh Đại văn hào viết truyện cổ tích lừng danh Christian Andecxen.
Tôi sẽ nói về Kierkegard vào lần sau, nhưng bật mí với anh em thế này.Kierkegard vốn là một kẻ vô thần tuyệt đối, sau khi hiện sinh được một thời gian, ông trở thành tín đồ ngoan đạo số 1. Thêm vào đó, ở ta Nguyễn Huy Thiệp xuất phát điểm cũng vô thần, sau khi hiện sinh, ông ta đã trở thành một Phật tử.
It's to bie continue - Câu chuyện sẽ tiếp tục được kể.